Van Dalsum trekt zich terug in Eenigenburg. Hij gaat verder als schilder, exposeert zijn werk en wordt zelf vereeuwigd voor het nageslacht, maar blijft incidenteel acteren en regisseren. Ik kan niet zeggen wat nu eigenlijk het belangrijkste is geweest in mijn leven, als ik alles achteraf beschouw. Schilderen of acteren. Als het erop komt, hoort ’t allemaal bij elkaar. ’t Is allemaal met elkaar verweven.’t Is één geheel. Hij overlijdt op 82jarige leeftijd. Nederland herdenkt hem als een waarlijk groot en waarachtig kunstenaar.

 

De tijd, die nu overblijft zal ik besteden aan schilderen. Ik heb vanaf mijn 22ste jaar geschilderd, maar ik wil het nu beter gaan doen. Tot nog toe waren het alleen landschappen en stillevens. Ik ga straks proberen om koppen te schilderen, een karakter gestalte te geven. Schilderen is een andere verdieping dan toneelspelen, het is meer introvert, maar het kan je dezelfde intense voldoening schenken (Het Binnenhof 9 nov. 1964). Daarvoor neemt hij op zijn 81ste nog tekenles. Hij exposeert vijf maal. Zijn werk laat zien, hoe ver hij het had kunnen brengen, als hem meer tijd gegund was. Hij acteert nog voor radio en TV, regisseert amateurs en speelt in Prometheus, maar is al bijna geschiedenis. Hij wordt vereeuwigd in portretten, op film, in interviews en boeken en maakt nog mee, dat de Nederlandse Comedie, die hem in 1953 onttroonde, nu zelf ten onder gaat aan de Aktie Tomaat. Zijn laatste optreden in Elckerlyc ─ de mens die zijn laatste reis moet maken ─ is symbolisch voor zijn naderend einde. Hij sterft, moedig en waardig, zoals hij geleefd heeft. Het koningshuis, de regering, de pers en honderden vrienden, collegae, bewonderaars en buurtgenoten betuigen hoe inspirerend hij voor hen was.

 

1964, 75 jaar. Afscheidstournee Koning Lear, Eenigenburg     
Na de première in Den Haag (14 november), trekt Van Dalsum met Koning Lear (zie vorige periode) door het land. Straks, na King Lear zal ik me meer terugtrekken dan voorheen. Niet, dat ik mezelf verbied om toneel te spelen, maar ik wil niet langer meedraaien in de roulatie van een toneelexploitatie. Dat eindeloze reizen, die enorme hoeveelheid voorstellingen, je brengt het niet meer op. Voorlopig moet hij nog voor iedere voorstelling uren naar Den Haag pendelen, want de Van Dalsums zijn verhuisd naar het dorpje Eenigenburg in de kop van Noord-Holland, waar ze een boerderijtje hebben gekocht. Daar wil hij de rest van zijn leven wijden aan het schilderen.

 

Eenigenburg

 

Bijna twintig jaar na WOII, beter laat dan nooit, wordt hem een erepenning toegekend door de Stichting Kunstenaarsverzet.

 

1965, 76 jaar.  Tentoonstellingen in Den Haag, Eindhoven en Tilburg, de laatste Lear, vereeuwigd voor het nageslacht, De Leeuwerik
Drie en veertig jaar na zijn eerste solotentoonstelling (zie 1922) openen Paul Steenbergen en  Ro Mogendorff zijn tweede overzichtstentoonstelling bij boekhandel Van Stockum in Den Haag. De schilder Paul Citroen: "Hoe langer je naar zijn werk kijkt, hoe meer persoonlijkheid er uit spreekt".

 

Tentoonstelling bij Van Stockum

 

19 mei gaat de laatste voorstelling van Koning Lear in de schouwburg van Eindhoven. In zijn dankwoord bij de huldiging herinnert hij aan de tijd dat hij in Eindhoven verbleef in de oorlog (zie 1944). 's Middags opent hij daar op verzoek van de burgemeester een fototentoonstelling, opdat ook de jeugd een indruk kan krijgen van zijn voorstellingen. Van Dalsum is bijna geschiedenis. Nu het nog kan, haast men zich hem te vereeuwigen voor het nageslacht. Zijn leven en werk wordt vastgelegd op film en hij wordt geschilderd en geboetseerd voor de portrettengalerijen van schouwburgen. De Tilburgse schouwburg exposeert ook zijn schilderijen.

 

Portrettengalerij

 

Het reguliere toneelwerk is afgelopen, maar hij blijft wel radio, TV, voordrachten en incidenteel toneel doen. Dit jaar o.a. voor de KRO radio de monoloog Paulus, samengesteld uit de brieven van deze apostel, een voordracht bij de dodenherdenking op 4 mei uit Vrij Volk van Defresne (zie Oorlogstijd 1945) en de regie van De Leeuwerik van Jean Anouilh bij het Haarlemse amateurgezelschap Alberdingk Thijm.   

 

1966, 77 jaar. Eregeld Amsterdam, tentoonstelling Groningen, hommage aan Defresne
Van Dalsum krijgt van B & W van Amsterdam een jaarlijks eregeld van f 3000,- wegens zijn grote verdiensten voor het toneel in het algemeen en voor de toneelcultuur van Amsterdam in het bijzonder. Toch een genoegdoening. Bij de ondertrouw van Beatrix draagt hij in de Ridderzaal als Vadertje Cats een gedicht voor in oud Hollandse taal. In Groningen exposeert hij met drie bekenden van radio en TV aquarellen uit Bretagne en recente schilderijen uit Eenigenburg.  

 

Tentoonstelling bij Pictura

 

Hij reikt de eerste Defresne-prijs voor de beste regie uit aan Ton Lutz en memoreert bij deze gelegenheid de persoon en betekenis van Defresne, die 24 jaar zijn compagnon was.

 

Hommage aan Defresne

 

1967, 78 jaar. Herdenking Willem Royaards, eregeld rijksoverheid, tentoonstelling Amstelveen, Prometheus, Droom der gevangenen, TV
Van Dalsum herdenkt ook Willem Royaards ter gelegenheid van diens honderdste geboortedag bij een tentoonstelling, die het Toneelmuseum in Amsterdam aan zijn oude leermeester wijdt. De opening is door zijn toespraak "niet meer weg te denken uit de geschiedenis van het Nederlands toneel".

 

Herdenking Willem Royaards

 

Minister Klompé verleent hem een bijzonder eregeld van f 5000,- jaarlijks. Na een leven lang armoede, is hij eindelijk uit de geldzorgen. Hij exposeert decorontwerpen en recent schilderwerk bij een tentoonstelling met Hildo Krop en Germ de Jong in Amstelveen, die in het teken staat van zijn legendarische voorstellingen.

 

Tentoonstelling Aemstelle

 

Erik Vos regisseert de Griekse tragedie Prometheus voor het Holland Festival. Zijn opvatting heeft met Van Dalsum's tijdstoneel gemeen, dat juist de eeuwigheidswaarde van een klassiek stuk bewust kan maken van wat er nu gaande is: "Het zou net zo goed nu geschreven kunnen zijn. Denk aan de waterstofbom, denk aan Vietnam en de crisis in het Godsbeeld".  Daarom aanvaardt Van Dalsum de uitnodiging om mee te spelen.

 

Promethus

 

In het theaterkerkje in het West-Friese dorp Wadway voert hij Droom der gevangen van Christopher Fry op met amateurs, wat voor een van hen de aanleiding wordt om later een theaterdocumentaire over hem te maken.

 

Droom der gevangenen

 

Verder speelt hij Hanas in Heeft geleden onder Pontius Pilatus voor de Belgische TV (regie Johan de Meester) en draagt hij voor in een TV programma over het Getto in Warschau (NCRV/BBC) en voor de radio het kerstspel van André Obey Gongslag Middernacht.

 

1968, 79 jaar. Actie pied à terre, Mies en scène, Gijsbreght afgeschaft
Omdat Van Dalsum volgend jaar tachtig is en het reizen hem te zwaar zou worden, begint de Nederlandse Vereniging van Toneelkunstenaars o.l.v. Egbert Van Paridon een actie om hem een pied à terre te bezorgen in Amsterdam. Maar hij slaat het aanbod af. Vroeger, toen hij nog in de provincie speelde, wilde hij na afloop ook altijd meteen terug naar zijn eigen huis. Met dat reizen valt het trouwens wel mee, want in de zomer gaan de Van Dalsums naar Zuid Frankrijk. Hij neemt zitting in een comité tegen discriminatie uit protest tegen de moord op Martin Luther King (4 april), begraaft zijn zeer goede vriend Anton van Duinkerken en wordt geïnterviewd door Mies Bouwman in Mies en scène.

 

Videofragment Mies en Scène (5:35 min.)

 

De Gijsbreght-traditie, door Van Dalsum na de oorlog in ere hersteld, wordt na 331 jaar door Guus Oster van de Nederlandse Comedie afgeschaft. Ben Kroon schrijft profetisch: "Dat wijst op verval daar op het plein. Zo gauw een gezelschap er zijn draai niet meer kan vinden, begint het te mopperen over de Gijsbrecht. Er moet maar weer eens een andere heer aan het Leidseplein komen. Gijsbrecht de laan uitsturen, dat moet Guus Oster goed beseffen, is verraad en groot kwaad. Zoiets doe je niet. Je verkoopt toch ook de Nachtwacht niet?"


1969, 80 jaar. Rijksacademie, Job en De kleine zielen, † Rob de Vries en Ro Mogendorff, Aktie tomaat
Het is tekenend voor zijn vitaliteit, doorzettingsvermogen en nederigheid, dat Van Dalsum op zijn 80ste tussen een groep studentjes, waaronder ikzelf (SvD), tekenles neemt bij de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam, omdat hij zich meer wil gaan toeleggen op portret en figuur.
Ter gelegenheid van haar 45 jarig bestaan brengt de NCRV twee TV producties, waaraan Van Dalsum meewerkt. In Job, een tragedie, bewerkt naar het bijbelverhaal, zegt hij de proloog en epiloog. In De kleine zielen, een ambitieus project in tien afleveringen naar de romancyclus van Couperus, speelt hij Vader van der Welcke.
In juli overlijdt, amper 50 jaar oud, de toneelleider van het Nieuw Rotterdams Toneel Rob de Vries. Hij zat in het verzet tijdens de oorlog en zette Van Dalsum's getuigend toneel voort: Hij was een goed vriend van mij. Wij waren beiden de overtuiging toegedaan, dat waar schoonheid moet wijken voor waarheid, het geweten de waarheid moet kiezen. Een zeer groot  verlies is het overlijden van zijn geliefde schoonzuster Ro Mogendorff (27 okt.): Ik kan er alleen maar aan denken dat ze er niet meer is.
Voorafgegaan door Provo en de Maagdenhuisbezetting bekogelen studenten acteurs met tomaten wegens het elitaire 'bourgeoistoneel' en dito subsidiebeleid. Ze willen, en krijgen van de gemeente Amsterdam, inspraak. Vooral Guus Oster van de Nederlandse Comedie, die een half jaar later opstapt, moet het ontgelden. In zijn jonge jaren ageerde Van Dalsum ook tegen het toneelbestel, maar hij veroverde zijn plek met artistieke prestaties en niet met tomaten. Nu zou hij leedvermaak kunnen hebben, dat de Nederlandse Comedie, die in 1953 de Stadsschouwburg op hem veroverde, hetzelfde lot overkomt, maar het tegendeel is waar. Ik voel een soort kassian met de Nederlandse Comedie. Moet de oudere generatie wel zo in strijd gebracht worden met de jeugd? "Achter het gooien met tomaten voelt hij een soort anti-stemming, zoals die er ook tweemaal [1938 en 1953] gegroeid is toen hij en Defresne samen de Stadsschouwburg bespeelden. ... wat van Dalsum het sterkst raakt is de herhaling van het schokeffect, dat hij indertijd ondergaan heeft" (André Rutten in Voogd 1970).

 

1970, 81 jaar. Nathan & Tabileth en De koning der Joden, Dagboek van Anne Frank, tentoonstelling Amsterdam
Van Dalsum is ook op de Engelse TV te zien in Nathan en Tabileth over twee oude mensen, die in het verleden leven, en hij speelt voor de TV Herodes in De koning der Joden, die zijn beleid ten tijde van Christus voor de huidige Veiligheidsraad van de Verenigde Naties komt verdedigen: "Praktisch een monoloog, bleef dit een vol uur boeien als de spannendste detective of thriller".

 

Nathan en Tabileth en De koning der Joden

 

In april regisseert hij amateurs in het Broadway succes Dagboek van Anne Frank  van de Amerikanen Goodrich en Hackett (o.a. Pulitizer prijs) en exposeert hij samen met zijn zoon in Amsterdam.

 

Tentoonstelling De 3 Hendricken

 

1971, 82 jaar.  Terugblik, Elckerlyc, Ierland, overlijden
Van verschillende kanten blikt men terug op zijn leven en betekenis. Emmy Huf interviewt hem voor de NOS TV in De onvergetelijken. Het is ook twintig jaar geleden dat de televisie begon met de uitzending van De toverspiegel,waarin hij speelde. Ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het Nederlands Toneelverbond verschijnt het boek Facetten van vijftig jaar Nederlands toneel 1920 - 1970 met een hoofdstuk over Van Dalsum van André Rutten. Ook in het proefschrift De toneelkunstenaar August Defresne van Willy Pos staat de periode met Van Dalsum centraal. Hij maakt nog mee dat de Nederlandse Comedie wordt opgeheven. Johan de Meester, die dat gezelschap op weg hielp, regisseert hem nu in Elckerlyc, waarin hij in juni de Biechte en de Doot speelt in de Oude kerk in Delft. Achteraf gezien is zijn optreden in Elckerlyc ─ de mens die zijn laatste grote reis moet  maken en verantwoording moet afleggen tegenover God ─ symbolisch voor zijn naderend einde. Maar in Ierland, waar hij een maand later op vakantie is en schildert, is daar nog niets van te merken. 

 

Ierland

 

Daarna wordt hij meedogenloos overrompeld door kanker. Moedig en waardig, zoals hij geleefd heeft, overlijdt hij 25 oktober in Eenigenburg. Do van Dalsum zet op de rouwkaart: "Wat dit betekent weet iedereen die hem gekend heeft". Op zijn verzoek is de begrafenis in stilte, maar honderden vrienden, collegae, bewonderaars en buurtgenoten betuigen haar persoonlijk en in brieven hoe belangrijk hij voor hen was.

 

Overlijden en begrafenis

 

Juliana, Beatrix en Margriet sturen telegrammen. Minister Piet Engels van CRM herdenkt hem namens de regering. Hij wordt herdacht op radio en TV, in het bioscoopjournaal en in alle kranten. Anton Koolhaas in Vrij Nederland (5 nov. 1971): "Van Dalsum heeft vele visioenen geschapen. Hij wist in zijn bevlogenheid ongekende dingen in zijn spelers een weg naar buiten te laten vinden en dat was zijn kracht als voorganger van ware volgelingen. Visionair, gedreven, intelligent. En in zijn grootheid bescheiden genoeg, om op de ogenblikken dat hij bij zijn publiek die onvergetelijke, de adem stokkende emoties overbracht die zijn geheim waren, daarin de vervulling van een roeping te voelen, in de overtuiging dat dit met hem geschonken middelen gebeurde en dat hij daar slechts dankbaar voor kon zijn. We zullen in dit opzicht de normen van een groot man blijven missen". En Ben Kroon in De Tijd (27 okt. 1971): "Wat valt er verder over te zeggen? Hij is nu dood. Het is gebeurd. Het leeft verder in anderen. Hoe, dat weet niemand. Het is onherhaalbaar".

 

Na 1971   

Een half jaar na zijn overlijden wordt zijn kleinzoon Daniël Albert geboren. In 1972 draagt Paul Steenbergen de AlbertvanDalsum-ring over aan Ko van Dijk, die dat beschouwd als het hoogtepunt van zijn carrière (Verstraete 1973). Vervolgens gaat de ring naar Peter Oosthoek (1977), Pierre Bokma (1993) en Gijs Scholten van Asschat (2004). De jaarlijkse AlbertvanDalsumprijs wordt tot 2003 toegekend. Tot en met 2011 worden zijn schilderijen en decorontwerpen nog negen keer tentoongesteld. Bij de tentoonstelling in het Nederlands Theaterinstituut neemt Do van Dalsum het eerste exemplaar van Albert van Dalsum, man van het toneel (Plekker 1983) in ontvangst. Zij overlijdt in 1985, 77 jaar oud. Zij was Van Dalsum's steun en toeverlaat achter de schermen. In 1989 wordt hij ter gelegenheid van zijn 100ste geboortedag herdacht in de Stadschouwburg in Amsterdam. Daar wordt 10 sept. 2008 ook zijn aandeel in de website www.eenlevenlangtheater.nl gelanceerd met een toespraak door Jules Croiset. In 2010 worden Albert en Do van Dalsum herbegraven in Eenigenburg. In 2011 gaat de eerste versie van deze website online en in 2012-2014 de huidige.