Van Dalsum speelde in De toverspiegel,de eerste officiële televisie-uitzending (zie 1951). De TV uitzendingen waarin hij daarna vaak was te zien, waren registraties van toneelvoorstellingen. De donkere kant van de aarde, Spooksonate, De Sabijnse maagdenroof en De Barretts van Wimpole street waarin hij begin jaren zestig speelt, zijn al meer zelfstandig televisiedrama, maar komen nog voort uit het toneel. En dat geldt ook voor het spel van Van Dalsum.

 

Televisie vind ik wel interessant om te doen. Je moet wel een boel inhouden, je moet veel minder doen. Jammer is dit niet. Je komt immers op een heel vergrote manier op het scherm en dit biedt je mogelijkheden die je op het toneel niet hebt. Ze zien ieder naadje, iedere rimpel en elke expressie en de bewegingen van je oog en dergelijke close-ups zijn bij het toneel niet mogelijk. Interessant vind ik ook de concentratie die je er voor moet opbrengen en de juistheid en preciesheid waarmee je te werk moet gaan. Je kunt je bij een tv-spel geen ongecontroleerde dingen veroorloven. Je moet je rol helemaal in je macht hebben en van a tot z hebben opgebouwd. Je moet alle fases weten en vooral zoveel mogelijk terughouden. Ik heb mij zelf ook wel eens op het televisiescherm gezien. Ik vond dat het geen continuzaak was, je ging van shot tot shot, van fase naar fase. Een bepaalde camera neemt een zin en een andere je profiel, je hebt het gevoel dat je van stukje naar stukje gaat en je mist de opbouw die je bij het toneel hebt en waar je in een bedrijf een figuur neerzet; ik hou dan ook meer van het toneel, al is televisie boeiend omdat het je zo dwingt tot zelfdiscipline. Maar het is veel en veel moeilijker bij televisie om de bouw in een rol te houden, het is zo plotseling, het groeit niet, het moet er ineens zijn (interview Henk van de Meyden, De Telegraaf 13 dec. 1962).

 

bovenstrijd_t193b

Van Dalsum als kolonel Sten in De donkere kant van de aarde

 

Ter herdenking van de Hongaarse volksopstand en de inval van de Russen in 1956 zendt de KRO 3 nov. 1960 het TVspel De donkere kant van de aarde uit van de Amerikaan Rod Serling in bewerking en regie van Luc van Gent. "Het geheel draait om de Russische kolonel Sten, bevelvoerend officier in Boedapest. Hij tracht zo menselijk te zijn als 'het militaire' in de gegeven omstandigheden maar toelaat en dat is uiteraard niet zo heel veel. De kolonel verneemt op een gegeven moment dat zijn zoon, die ook meevecht, in een van de straten van Boedapest is gesneuveld; later komt dan vast te staan, dat de jongeman gevallen is aan het hoofd van een groep Hongaarse verzetsstrijders: hij was overgelopen. Dat kost Kolonel Sten niet alleen zijn militaire carrière, maar het draagt nog meer bij tot zijn innerlijke verscheurdheid, die het gevolg is van zijn menselijkheid in een hyper-onmenselijke omgeving. Van de onmenselijkheid krijgt men in het stuk ook zo het een en ander te zien, met name in de verhoren van de Russische 'Gestapo'. Van Gent had ... de beschikking over een acteur als Albert van Dalsum en hij trok van dat geluk ten volle profijt. Men kon dus op veel momenten genieten van groots toneelspel. Van Dalsum gaf de kolonel alles mee wat er in de rol stak en soms zelfs meer dan dat. Vanwege die formidabele prestatie zag men gisteravond vooral geboeid toe. Waarbij overigens gezegd moet worden dat Ben Aerden kans zag daarna op te vallen in een voortreffelijke typering van de misselijke kleine verrader Rojas" (De Tijd-Maasbode 4 nov. 1960).

 

bovenstrijd_t194

Ida Wasserman als de vrouw van de kolonel (de 'mummie') met Van Dalsum als de oude satanische directeur Hummel in Spooksonate,  AVRO TV 25 mei 1961

 

"Spooksonate, een van de laatste stukken van Strindberg, is misschien wel zijn meest geladen en macabere werk. ... In een deftig huis in Stockholm woont een kolonel met vrouw en dochter. De vrouw, vroeger een schoonheid, is vervallen tot een 'mummie', die zich heeft aangewend zich als een papegaai te gedragen. De dochter is lichamelijk en geestelijk ziek. In dit spookhuis, waar iedereen zwijgt, verschijnen de oude directeur Hummel en een jonge student aan een 'spokensouper'. De gebrekkige, oude man graaft op weerzinwekkende wijze in het zieleleven van anderen en de 'mummie' doet onthullingen over de oude man, die daardoor de vlucht zoekt in zelfmoord. Daarmee is alle 'tristesse' nog niet op, want aan het slot van het stuk sterft ook nog het ziekelijke meisje. Dat het spel uit t.v.-oogpunt een hoogtepunt kon worden, was te danken aan de voortreffelijke regie van Ton Lensink, de man die jaren geleden juist met een surrealistische eenakter reeds de aandacht op zich vestigde. Wat slaagde hij er gisteravond goed in de spanning bij het spooksouper op te voeren door snelle close-upwisselingen te geven bij onheilspellend zwijgen van de spelers. ... Wij zagen een Van Dalsum, die met zijn onheilspellend cynisme, zijn door merg en been gaand sarcasme en zijn weerzinwekkende mimiek bij tijden onze adem deed stokken. Zijn creatie had iets weg van Charles Laughtons [beroemde Engelse acteur] uitbeelding van de gebochelde dwerg in 'De klokkenluider van de Notre Dame'. Tot het 'kader' behoorde ook Ida Wasserman, die op een zeer goede vertolking van de 'mummie' kan terugzien" (Nieuwsblad van het Noorden, 26 mei 1961).

 

bovenstrijd_t195

Van Dalsum als theaterdirecteur Striese met Ko Arnoldi als professor Gollwitz in De Sabijnse maagdenroof van Franz en Paul von Schoenthan, regie Johan van Hulzen, VARA TV 8 okt. 1961

 

"De VARA vulde het overgrote deel van de uitzendavond met de klassieke klucht 'De Sabijnse Maagdenroof', waarin Albert van Dalsum de grote uitblinker was. Hij droeg het stuk met zijn kostelijke creatie van de opgeblazen derderangs theaterdirecteur Striese en kreeg van het in de zaal aanwezige publiek dan ook menig zeer verdiend open doekje. Het andere kopstuk, Ko Arnoldi, typeerde prachtig de afwezige, verstrooide professor Martin Gollwitz in feite door.... zichzelf te zijn. De overige rollen waren eveneens in goede handen. Berend Boudewijns filmreportage van het op 28 september opgenomen stuk kon bevredigend worden genoemd" (Nieuwsblad van het Noorden, 9 okt. 1961).

 

bovenstrijd_t196

NCRV TV 14 nov. 1962, De Barretts van Wimpole Street, regie Peter Holland. Staand Van Dalsum als Edward Barrett en Ellen Vogel als zijn dochter Elizabeth, collectie SvD

 

Het toneelstuk van Rudolf Besier is gebaseerd op de historische liefdesrelatie van het dichtersechtpaar Elisabeth Barrett en Robert Browning in Victoriaans Engeland. De tirannieke vader Edward Barrett regeert zijn kinderen met ijzeren vuist. Als de romantische Robert verliefd wordt op Barrett's ziekelijke oudste dochter Elizabeth, krijgt ze weer zin in het leven, wil met Robert trouwen en met hem naar Italië gaan. Maar Barrett houdt haar gevangen. Elizabeth beseft hoe egocentrisch haar vader is en komt in opstand. Ze ontvlucht Wimpole street om haar verdere leven met Robert te delen.
"Wij blijven ons reeds eerder geuite bezwaren opperen tegen de wijze waarop Albert van Dalsum zijn sterk aangezette plastiek ook voor de TV de vrije loop laat. Al die ogenrollerij wordt op de duur te midden van de beslotenheid van het scherm in hoge mate irritant. Geen regisseur, ook Holland niet, heeft het geweld van Van Dalsum tot dusverre binnen de perken weten te houden. Jammer, want de overige rollen in dit spel van ongeremde, hartstochten, laaiende haat en koele verachting, van zuivere ingetogen liefde ook, werden met prijzenswaardige terughoudendheid gespeeld. Vooral Ellen Vogel bleek indrukwekkend als Elisabeth Barrett, met bijzonder mooie, vertederende momenten in haar samenspraken met Robert Browning, een rol die Ton Kuyl uitstekend was toevertrouwd" (B. de Jong, Het vrije volk 16 nov. 1962).

  Terug